Dzień Teatru ustanowiono w czerwcu 1961 roku podczas 9. światowego kongresu Międzynarodowego Instytutu Teatralnego (International Theatre Institute – ITI) w Helsinkach (działającego pod auspicjami UNESCO). Jego ustanowienie zaproponował Arvi Kivimaa, prezydent Fińskiego Instytutu ITI. Dzień obchodów ustalono na 27 marca, w rocznicę otwarcia Teatru Narodów w Paryżu. Od tego czasu Dzień Teatru jest obchodzony corocznie przez ponad sto narodowych ośrodków ITI na całym świecie.
Obchody w Polsce
W latach 1973-2001 święto (jako Dzień Teatru) miało charakter zorganizowanych obchodów uregulowanych centralni . Obchody w roku 1973 zorganizowano 27 maja, w latach kolejnych święto obchodzono 27 marca.
Od 1983 z okazji tego święta Zarząd oraz Sekcja Krytyków Teatralnych Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego przyznaje rokrocznie Nagrodę Sekcji Krytyków Teatralnych PO ITI. Jej laureatami są między innymi Tadeusz Kantor, Józef Szajna, Krystian Lupa i Krzysztof Warlikowski, który w 2015 roku był autorem orędzia z okazji Międzynarodowego Dnia Teatru.49. obchody w 2010 odbyły się pod hasłem „Teatr źródłem rozrywki i natchnienia”
Do obchodów Międzynarodowego Dnia Teatru włączyły się m.in.
- Teatr Lalek Pleciuga w Szczecinie
- Teatr Polski w Szczecinie
- Bałtycki Teatr Dramatyczny im. Juliusza Słowackiego w Koszalinie
- Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie
- Teatr Nowy w Łodzi
- Teatr Studio w Warszawie
- Teatr Laboratorium w Opolu
- Teatr Elipsa w Policach
- Teatr im. Adama Mickiewicza w Częstochowie
- Teatr K3 w Białymstoku
- Muzeum Miejskie Wrocławia
- Teatr im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim
- Teatr Narodowy – najstarszy istniejący do dziś teatr w Polsce, założony w 1765 w Warszawie przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pierwszym teatrem repertuarowym na ziemiach polskich była białostocka Komedialnia (1748).
- Teatr Narodowy jest dzisiaj jednym z trzech teatrów o statusie instytucji narodowej, o szczególnym znaczeniu dla polskiej kultury – co oznacza, że podlega bezpośrednio Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Minister powołuje jego dyrektorów: naczelnego i artystycznego. Oprócz Teatru Narodowego w Warszawie, podobny status posiada jeszcze jeden teatr dramatyczny, Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie oraz Teatr Wielki – Opera Narodowa w Warszawie, z którym Teatr Narodowy dzieli gmach przy placu Teatralnym.
- Dyrektorem naczelnym Teatru jest Krzysztof Torończyk (od 1998 roku), zaś dyrektorem artystycznym Jan Englert (od 2003 roku).
Najbardziej znani reżyserzy teatralni
Kazimierz Dejmek
Reżyser, aktor, dyrektor teatrów, zmarł w 1996 roku. Twórca wybitny, bowiem posiadał własną koncepcję artystyczną działalności teatralnej. Ma w swoim dorobku wiele wybitnych przedstawień, niemniej najgłośniejsze, bo historyczne, wydają się Dziady z 1967/68 roku. Zdjęcie z tego spektaklu ze sceny zapoczątkowało wydarzenia marcowe 1968 – protest studentów UW. Inscenizacja zaiste mogła nie podobać się cenzurze: posiadała antyrosyjską, wymierzoną przeciw reżimowi wymowę. Wśród wielu wystawień dramatu narodowego to, Dejmka, pozostanie chyba najbardziej historyczne.
Inne spektakle twórcy:
Noc
listopadowa (1956)
Akropolis 1959
Ciemności kryją ziemię 1957
Operetka 1975
Wielki Fryderyk 1977
Tadeusz Kantor
Ten człowiek teatru zyskał sławę światową. Był twórcą pierwszego polskiego happeningu, teatru narracji plastycznej. Był artystą awangardowym, posługującym się groteską, obrazem, był wyznawcą teatru autonomicznego. Kanotr zaprezentował światu niezwykłe pomysły.
Jedną ze scen Teatru „i” umieścił na lodowcu w Alpach. Rozgrywała się na szczątkach szafy zrzuconej z wysokości 1500 metrów – widzami stali się zdumieni zjawiskiem narciarze. W innej scenie, będącej swoistą wersją W małym dworku Witkacego, hippisi rozebrali się do naga, w scenerię kasyna wrzucono sterty siana, po czym wpuszczono kury. Po chwili wszyscy – aktorzy i widzowie zaczęli owe kury łapać… Nie były to jednakże pomysły nastawione tylko na wzbudzenie sensacji, zadziwienia odbiorcy czy też wymyślenia czegoś nowego. Dokonania Kantora – wobec dzieł mistrzów takich jak Witkacy – czy też, we własnych scenariuszach mają głębszy sens. Kantor twierdził:
- „Teatrem autonomicznym nazywam teatr nie będący aparatem reprodukowania czy tzw. scenicznego interpretowania literatury, lecz posiadający swą niezależną rzeczywistość”
- „Dla mnie tekst literacki jest niesłychanie ważny. (…) To jest partner. To jest właściwie tak: my nie gramy Witkiewicza, my gramy z Witkiewiczem”.
Witkiewicz
– twórca „czystej formy” byłby prawdopodobnie zachwycony faktem, że aktorzy nie odgrywają”, lecz mówią swoje kwestie, komentując je i dyskutując z innym. Również faktem, że reżyser wciąż jest na scenie, dyryguje aktorami i publicznością jakby to była dziwna próba – bo przecież Witkacy chciał czystej Formy zupełnie nie związanej z realiami, jak ognia unikającej iluzjonizmu. Ale w treści także Kantor sięgnął po tematy najwyższej rangi. Refleksja o śmierci, o ludzkim istnieniu, o kondycji człowieka to temat nie nowy. Nikt jednak – ani artyści baroku ani Beckett nie ujmowali go jako umarłej klasy staruszków – uczniów, wyciągających w górę ręce. Nic tylko im nie odpowie – nikt nie pozwoli nawet zadać im tych najistotniejszych pytań. Trzymać będą tylko manekiny – symbole umarłego dzieciństwa, a Śmierć otrzyma tym razem postać… szkolnej sprzątaczki.
Jerzy Grotowski
Reżyser, teoretyk teatru, należy do największych polskich nowatorów teatralnych, znany jest również za granicą. Był wyznawcą koncepcji Konstantego Stanisławskiego, kierował słynnym Teatr 13 Rzędów w Opolu, potem, we Wrocławiu – Teatrem 13 Rzędów. Jest twórcą terminu „teatr ubogi” (i tekstu programowego „Ku teatrowi ubogiemu”, a postuluje w nim odrzucenie „bogactwa” teatralnego w rozumieniu scenografii, kostiumów, świateł, typowo aktorskich zachowań, gwiazdorstwa – dla idei pełnej realizacji sztuki, kontaktu widz – aktor, prawdziwego tworzenia roli na nowo za każdym razem. Grotowski przełamuje szereg teatralnych przyzwyczajeń – nawet podział terytorialny na scenę i widownię kwestionuje. W latach osiemdziesiątych wyjechał za granicę, zamieszkał we Włoszech a w 1992 r. otrzymał tytuł doctora honoriscausa uniwersytetu Wrocławskiego.
Konrad Swinarski
Słynny polski reżyser, jego spektakle zawsze wywoływały żywą reakcję i dyskusję, bo – nigdy nie były przeciętne. Do historii teatru przeszły Dziady, które wyreżyserował w 1973 roku. Reżyser wykreował wielki obrzęd, w którym udział bierze również publiczność, ukazał niejednoznaczność podziałów i ocen, wystąpił przeciw romantycznym mitom, jak choćby idealizacji ludu. Swinarski często reżyserował dzieła romantyczne lub neoromantyczne: Nie-Boską komedię, Fantazego, Wyzwolenie. Tak jak na Grotowskiego wpłynęły teorie Stanisławskiego, tak Konrad Swinarski znajdował pod wpływem twórczości. Bertolda Brechta, którego zresztą był uczniem. Zginął w roku 1975, w katastrofie lotniczej nad Damaszkiem.
Teatr Telewizji – instytucja działająca w Telewizji Polskiej, która zajmuje się produkcją i emisją telewizyjnych przedstawień teatralnych.
Teatr Telewizji do lipca 2013 posiadał samodzielną redakcję działającą na wzór normalnego repertuarowego teatru, dawniej również dyrektora dysponującego samodzielnym budżetem, kierowników literackich, budował linię repertuarową, wybierał teksty warte inscenizowania, wynajmował aktorów, prowadził próby, projektował oraz budował scenografię i dawał na antenie premierę.
Spektakle Teatru Telewizji emitowane są na antenie TVP1 i TVP Kultura. Teatr posiada dwie sceny – normalną i Scenę Świata, na której spektakle pojawiają się kilka/kilkanaście razy do roku, część z nich jest realizowana na żywo ze studiów TVP w Warszawie.
Pierwszy spektakl, Okno w lesie, w reżyserii Józefa Słotwińskiego, został wyemitowany 6 listopada 1953 ze studia telewizyjnego przy ulicy Ratuszowej w Warszawie. W ciągu pięćdziesięciu lat swojej działalności Teatr Telewizji wyprodukował ponad 4 tysiące spektakli.
Lista najlepszych przedstawień Teatru TV
Poniżej lista stu najlepszych w historii Teatru Telewizji przedstawień teatralnych, wytypowanych w sierpniu 1999 przez Akademię Teatru Telewizji.